Köşpendeler - EEE - Qahar-30

Polkovnik özeneñ qateleskenen yende uqtı. Ol budan äre Naurızbay jasağın quıp qur äure boludıñ kerege joqtığın tüsenep, Erğız özenene qaray keyen şegenude uyğardı. Bostan-bos öte kerekte on şaqtı künde joğaltqanına qattı ökende, beraq amal qanşa. Arıp-aşıp tağı yeke jete degende voyskovoy starşina Lebedev pen Ahmetteñ äskerene jete almay, Erğız ben Ülkenayaq özeneneñ jağasında turğan Kenesarı äskereneñ oñ jağınan şıqtı. Beraq berden soğısıp ketpey, Lebedevpen baylanıs jasamaq bop jäne ar jağınan kele jatqan Ombı general-gubernatorınıñ äskeren kütep tağı ber jete kederde. Aqırında olarmen teze qosa almaytınına köze jetken Bizanov, Kenesarı qolımen tek özdere ğana soğısuğa mäjbür boldı. Beraq bul kezde küzdeñ aq jauını da bas-
taldı. Jäne aylaker Kenesarı Bizanovpen betpe-bet kelmey tağı da qaşa soğısuğa kereste. Berese Erğız özeneneñ oñ jağınan şığıp, berese Ülkenayaqtıñ sol jağasınan körenep, oğan ustatpay äbden äbegeren keterde. Söytep jürgende qazan ayınıñ qalıñ jañbırı bastaldı. At üstenen yeke aydan bere tüspegen soldattarı tügel, öze äbden ittey bop qajığan Bizanov, Muğajarğa qaray köşep kele jatqan Kenesarınıñ aulın qumay, Or qalasına qaray şegende.
Bizanovtıñ keyen qaytqanın yestegen Lebedev pen Ahmet yende amalsız Tobılğa bettede. Kenesarınıñ kütkene de osı kez yede. Ol az uaqıt ayaldap, sarbazdarın säl tınıqtırıp aldı da, qaytadan atqa qondı. Üş jüz yelu jegette öze basqarıp kelep, alğaşqı qar tüsken qarasuıqta, Üy özeneneñ boyındağı qıstauına kelep ornalasqan qorğansız qalğan sultan-pravitel Arıstannıñ aulın şaptı. Kenesarınıñ bul şabuılı da sonday kütpegen jerden boldı, Arıstan aulınıñ adamdarı Orınbor şekarasındağı äskerlerge habar beruge de ülgere almay qaldı. Kenesarı Arıstannıñ üş jarım mıñ jılqısın, üş jarım mıñ tüyesen, jete mıñ qoyın, mıñğa juıq qara malın tal tüste aydap äkette.
Arıstanğa tek üş künnen keyen ğana bes jüz soldat kömek kelde. Jantalasqan sultan-pravitel Kenesarı qolın Or özenene deyen quıp bardı da, yeşteñe şıqpaytınına köze jetep keyen qayttı.
Söytep polkovnik Bizanov basqarğan Orınbor äskeri gubernatorınıñ ber mıñ segez jüz qırıq üşenşe yağni Qoyan jılğı attanısı nätijesez bette. Sonday-aq osı jıl Batıs Seber general-gubernatorı buyrığı boyınşa Ombı, Qarqaralı, Qızıljardan şıqqan jasaqtarğa Kenesarı batırları betpe-bet ayqasqa kelmey, qaşa urısıp, äbden qaljıratıp keyen şegenuge mäjbür yette. Tek İman batır men Janaydar bastağan top yesauıl Lebedevteñ äskeremen aşıq maydanda kezdeste. Bul ayqas Teresaqqan özeneneñ tömenge sağasında ötte. Burın Kenesarıda tutqın bolğan, Qarqaralıdan şıqqan äskerdeñ bastığı yesauıl Lebedev öte qorlanuda yede. Kek alatın kün bolar ma dep eşe mıs qazanday qaynauda bolatın. Ol Qarqaralıdan Qaraötkel kelep, odan jüz seksen şaqırım Atbasarğa üstert jürep otırıp, yeke-aq künde jetken. Atbasar qalasınan bastap Ulıtauğa deyen berde-ber orıs poselkese joq, miday jazıq kök şal-
ğındı keñ dala — Alaşahan tusınan-aq qazaqtıñ ata qonısı. Bul aranıñ dene Arğın, Qıpşaq azın-aulaq Nayman bar... Köpşelege Kenesarı jağına şıqqan. Tek Sandıbaydıñ Yerdenene jatatın Nayman ruınan Jırıq auıldarı men Arğınatı, Qaraqoyın qaşırlı töñeregendege Keşkentaydıñ Aqqoşqarına bağınatın Orta jüzdeñ beraz aulı ğana kötereleske qosılmay qarsı äreket esteude yede. Bay jäne belde rular bolğandıqtan Kenesarı da bularğa bälendey qahar töge qoymaytın. Tek ıñğaylı kezen kütep eşten tına jüre bereten. Osı yeke şonjarğa iek teregen Lebedev Atbasardan ötesemen-aq Kenesarığa telektes auıldarğa qasqırday tide. «Mınau Kenesarı jağında» degen adamdarın tal tüste jurt közenşe atıp, tünde qazaqtıñ sulu qız-kelenşekteren qorlauğa şıqtı. Sonı yestegen qızu qandı İman men Altay ruınıñ batırı Orınbaydıñ Janaydarı yesauıl Lebedevpen kezdeskenşe asıqtı.
Aqırında Arğınatı yetegemen terestekke qaray qulağan İman — Janaydar tobı, Atbasardan küngeyde bettey kele jatqan yesauıl Lebedevpen Teresaqqan özeneneñ tömenge sağasında betpe-bet kezdeste. İman — Janaydar qaramağında soyıldı-nayzalı mıñ jeget bolsa, Lebedevte bes jüzge tayau äsker bar, beraq olardıñ bärende auzında ajal oynağan, qorğasın oqtı mıltıq, moyındarında jüzenen qan tamğan kök qılış.
Yeger Lebedev jasağı attarınan tüsep, ıñğaylı jerge ornalasıp soğıs aşsa, İman men Janaydar dım da estey almas yede. Beraq bular yesauıldı onda jağdayğa jetkezgen joq. Kün batıp bara jatqan şaqta qalıñ taldı sayda añdıp jatıp, Lebedevteñ barlauşıların alğa qaray ötkezep jeberde de, qır astınan şoğırlanıp şığa kelgen soldattarğa ber büyerden lap qoydı. Lebedev äskerlere iıqtarındağı mıltıqtarın alğanşa bıtıray şauıp bular da jetep ülgerde. Aldarında yesek pen tördey qara qasqa ayğır mengen, qisıq buqar qılışın basınan asa üyergen İman batır... Zamatta sapqa turıp ülgergen soldattar men qiqu sala jetken qazaq jegettere qoyan-qoltıq kelep qaldı. Şaqır-şuqır qağısqan qılış, pärmenenşe seltegen soyıl, şoqpar. Köksüñge uşı adam keudesene qarıs kergen nayza... At jalın quşa qulağan qırşın jegetter... Käre äke-şeşeneñ jalğızı, qaşan qaytadı dep maydanğa telmere közen tekken ayaulı jardıñ süygene, yeñbektegen jas balanıñ äkese, ardager jannıñ enese, aqköñel jastıñ ağası.
Bul qan töges jartı sağatqa sozıldı. Äytse de közdep atqan mıltıq, kezengen tapanşa, şüyerelgen bolat qılış şıdatpadı, İman — Janaydar sarbazdarı azdan soñ «Keyen!» degen İmannıñ küşte dausımen qatar bertendep şegende. Şabuılda tım-tıraqay şauıp kelgenmen, şegenerende toptarın jazbay, qoyulanıp kele jatqan tünde jamılıp berden joq boldı. Bulardı quuğa Lebedev soldattarı da jüreksende. Quatı jetpede. Üy töbese qulap tüskendey, joq jerden payda bolğan päleden qutılğandarına quandı. Yeke jaqtan da qaza tapqan adam az yemes. Yeke qol yeke töbeneñ basına ornalasıp, uäkelder jeberep, maydanda qalğan ölekteren aluğa uädeleste. Tünemen ärqaysısı är töbeneñ basına adamdarın kömumen boldı. Bügenge soğıstağıday yemes, qanşa qastassa da o kezde munday uädelesu, äle de adamgerşelek borıştı umıtpau tärezde dästürler mıqtı saqtalatın. Qaralı jasaqtar tüne boyı qaza tapqan joldastarınıñ aldarında özdereneñ soñğı borışın atqardı da, tañ atısımen qaytadan jaulasuğa kereste. İman batır yende Kenesarınıñ jaqsı köreten ädese — qaşa soğısu täselen paydalanıp Lebedevteñ jasağın ber ay boyı Arğınatı jotalarınıñ arasımen soñınan yertte de jürde. Aqırında üş jüzdey ğana soldatı qalğan yesauıl, kündez-tünge at üstende selkeldeuge şıday almay azıp-tozıp, küzdeñ qalıñ jañbırı bastalğan kezde Qarqaralı bekenesene qaray burıldı. İman batır da Kenesarı ordası bekengen Muğajar tauına bettede. Orta jolğa tayağanda bularğa yeke jüz adammen Janaydar batır kelep qosıldı. Janaydar batır Lebedev jasağımen tağı ber ayqasqan tüne, Kenesarınıñ buyrığı kelgen. Sol buyrıq boyınşa ol qasına yeke jüz sarbaz alıp, jurt bu jaqta qırılısıp jatqanda, Qoñırqulja aulın şappaq bolıp Aqmolağa qaray attanğan. Onıñ bulay tığız attanuına Qoñırqulja toqalınıñ aulımen Atbasar şekarasına köşep kelepte degen habar sebep bolğan. Orınbay bideñ jal-
ğız balası Janaydar da Qoñırquljağa köpten bere öş. Ağa sultan Qoñır-
qulja onıñ jaz jaylauı — Yeseldeñ sağasındağı «Keregetas» degen jerde özeneñ tuısı Jaqıbaydıñ balası Ebıray sultanğa alıp bergen. Soñınan Qusmurın ökerege joyılıp, ber mıñ segez jüz qırıq berenşe, yağni Siır jılı Atbasar ökerege uyımdasqanda osı prikazğa Ebıraydı ağa sultan yetep saylauğa da meylenşe at salısqan. Osınday öşpendelekpen Qoñırquljadan kek aluğa tesen qayrap jürgen Janaydarğa Kenesarı buyrığı mayday jaqtı. Yeke jaq berdey qan tögesten keyen u-şu bop jatqanda, Altay ruınıñ yeke jüz jegeten yertep, Janaydar Atbasarğa qaray ber-aq tarttı. Jurt aytqanı ras yeken, toqal aulı Atbasardıñ künşığıs jağındağı Bidayıqtı degen jerde otır yeken. Kenesarı jasağı Torğay boyında patşanıñ qalıñ äskeremen soğısıp jür dep yestegen auıl, qannen-qapersez yede. Üş künneñ eşende Janaydar batırdıñ bul arağa kele qalatının qaydan belsen, salınıp betuge aynalğan Qaraötkel bekeneseneñ qasındağı qıstauına köşkele dayındalıp jatqan-dı. Janaydar jalaqtağan yeke jüz jegetemen auıldı tal tüste şaptı. Ätteñ ne kerek, Qoñırqulja bul jolı da qolğa tüspede. Ol keşe ğana Aqmolağa jürep ketken bolatın. Qoñırquljanıñ küzetke tastağan soldattarı bularğa tek bes-altı ret oq atuğa ğana jaradı. Sol oqtıñ bere Janaydardıñ baltırına tide. Yende ol jaralanğan qasqırday auıldı ayamadı. Tek kese öltergen joq, odan bötenneñ bären estede. Aqırında Qoñırquljanıñ jas toqalı Zeynepte bas yetep, auıldıñ bar mal-mülke men otız qız kelenşegen olja yetep keyen qayttı. Osı oljalı köş yede İman batırdıñ jasağına kelep qosılğan.
Sultan-pravitel Arıstan aulın şapqannan keyen Kenesarı Muğajar tauına bekengen. Jorıqtan oljalı oralğan batırların ol masayray qarsı aldı. Jasaqtı bastap kele jatqan İman attan tüskende, qazaqtıñ yeske dästüremenen quşaqtarımen quşaqtarın ayqastırıp, tösterene tös tigezep amandasqan.
— Sau qayttıñ ba, Ayeke? — dede Kenesarı. Söytte de jan-jağına qarap, — Janaydar suñqar körenbeyde ğoy... Qaralı habar bermegen sekelde yedeñ... — dep qobalji kümeljede.
Kenesarı aqırğı üş jıldıñ eşende, otız toğızınşı, yağni Doñız jılı Ombı men Orınborğa bağınatın qazaq auıldarınıñ şekarası yetep Telekölge deyen qızıl deñgekter qağılğan Qarınsoldı, Torğay özendereneñ bas jağındağı berneşe Seber bekenesteren şapqan. Sonıñ eşende «Kökala jar» bekenesene de tigen. Beraq bul bekeneste yereuelşeler köpke deyen ala almağan. Osınday qiın kezeñde İman batır azğantay jegetpen ber qarañğı tünde bekenesteñ tükper jağınan «Kökala jarğa» kergen. Osı ber yerlegene riza bolğan Kenesarı İmandı sodan keyen «Ayau batır» — «Ayakeñ» dep atap ketken. Kene han qazer de İmandı sol ädetemenen yerkelete atap tur.
İman batır kele jatqan köşteñ soñın körsetep:
— Janaydar batırıñ da sau, tek baltırınan oq tiep, at üstende jüre almağan soñ, arbağa salıp äkele jatır yedem, — dede.
Kenesarı handığına qaramastan jügere basıp Janaydar jatqan arbanıñ janına bardı.
— Suñqarım, qalaysıñ? — dede arba üstendege Janaydardıñ betene üñele.
Beraq jauap qaytpadı. Janaydar bul kezde yessez yede. Küptey bop esep ketken ayağınıñ zardabı jüregene şauıp, ölem halende jatqan. Batırınıñ munday küyen körgen Kenesarı qasına kelgen Naurızbayğa:
— Oljanı äbelğazı men Taymas jurtqa bölep bersen, — dede de Janaydardı tezerek özeneñ ordasına äkelude buyırdı.
Sabırlı, sözge şeşen, aqıldı Janaydardı Kenesarı yerekşe jaqsı köreten. Ölem auzında jatqan batırın ajaldan qalay qutqaram dep tüne boyı şaqırtpağan baqsı-balgere qalmadı. Üşkeru, uşıqtau, esekten qan jeberu sekelde qazaqtardıñ jayşılıqta qoldanatın yemdereneñ berde-bere qalğan joq. Beraq Janaydardıñ hale naşarlay berde. Yende batırın qutqara almaytınına köze jetkendey bolğan Kenesarı qalıñ qabağı tüksiep qayğığa yende. Ol qayğırsa, ne aşulansa adam balasına tel qatpaytın, tömen qarap tunjıray otırıp alatın. Sultannıñ munday halen körgen ber käre kemper:
— Kenejan, Janaydar batırdı «aq jol» yememen yemdep körsek qaytede? — dede.
Böten amal qalmağanın belgen Kenesarı äldenege küdektense de:
— Söytsek, söytep körelek, — dede.
«Aq jol» yeme töre tuqımınıñ äyel jınıstısın bozbalaşılıqtan, yerlere-
neñ közene şöp saluşılıqtan saqtau üşen Abılaydıñ öze şığarğan yem bolatın. Bul yem boyınşa sultan tuqımınan şıqqan äyel jaralı adamnıñ üstenen attap ötede. Yeger äyel yereneñ közene şöp salmağan adal jan bolsa, jaralı jazıladı. Al äyel aq joldı durıs ustamağan künäkar bolsa, jaralı üstenen äyel attağan mezgelge jetpey ölede. Bul «aq jol» yeme jaralı adamnan göre, töre tuqımınan şıqqan qatındarğa ülken sın. Äyeldere zatı yerkek jandı bolıp keletendekten sultandar bul yemde jurt közenşe özdereneñ qaderen tökkelere kelmey, köp qoldanbaytın. Kenesarı köñele küdektense de, qayğı üstende «söytsek söyteyek» dep qalğan.
Hannıñ ämere boyınşa töre tuqımınıñ beraz äyele ordağa şaqırıldı. Bastığı Bopay bolıp kelde. Käre kemper «aq jol» yemeneñ negezge şarttarın aytıp, künäm joq degen äyeldeñ Janaydardıñ üstenen attap ötuen suradı. «Yeger künäñ bolsa attağan kezeñe jetpey Janaydar ölede», — degen sözden qorıqqan töre tuqımınan şıqqan künäle äyelderdeñ berde-bere «batır ölep ketep, mas-qaramız şıqsa, Kene hannıñ kärene elenermez» dep Janaydardıñ üstenen attauğa bata almadı. Orındarınan qozğalmay turıp aldı. Kenesarınıñ tüksigen qabağı burınğısınan da qattı tüksie tüste. Üy eşende otırğan sultandarda jurtqa qarar bet joq. Bastarın tömen tuqırtıp qur jer şuqi berde...
— ätteñ Künemjan kelenneñ joğın-ay, — dede yesek jaqta otırğan ber käre qatın.
Kenesarı auır kürsende. «İä, Künemjan bolsa... Ol sözsez attar yede. Joq, kem belsen, yeke jıldan asıp baradı ğoy jat jerde jürgenene...» Qatıgez, tas jürek Kenesarınıñ jürege kenet örtenep kette. Ol basın köterep aldı. Ordanıñ yesek jağında turğan jeñge, kelendereneñ betene tesele qaradı. «Joq, bular künäsez boluı mümken yemes... Anau oymaq auız düniede ber-aq adamdı süyü üşen ğana jaralmağan. Käre qaqpastıñ «Aq jolına» beker köngen yekenmen. Yeşqaysı şıqpasa, Abılay atamnıñ urpağın mına sayqaldar masqara yetede-au! Qalıñ qolğa qarsı şapqanda munday qısılmauşı yedem. Ölgen jerem osı boldı-au!»
Kenesarınıñ oyın kenet kümes qoñırauday sıñğırlay şıqqan dauıs bölep jeberde.
— Ruqsat yetseñezder, ağa ayağın men attayın. — Bunı aytqan Aqböken yede. Kenesarı basın köterep aldı. Aqbökenneñ sulu jüzene tesele qaradı. «Naurızbay belmey almağan yeken. Ber adaldıq şıqsa osıdan şığar». Beraq Kenesarınıñ quanğan köñelen qara kemper tez suıttı.
— Kelen şırağım, sağan bolmaydı, — dede ol jemtekte şoqıp turıp jan-jağına qarağan käre qarğaday basın şayqap, — sen töre kelene bolğanmen, töre tuqımınan yemesseñ!
Kenesarı qara kemperge tüyele qaradı da qoydı, «Abılay babası osılay şart qoysa, Kenesarı ne estesen? Rasımen-aq yeşkem şıqpağanı ma?»
— Bopay, özeñ attap körseñ qaytede? — dede äldekem yesek jaqtan meñgerlep söylep.
Bopay julıp alğanday:
— Bılşıldamay jayıña tur, — dede, — kündez-tüne at üstende jürep qaljırap, keyde qattı uyıqtap qalasıñ... Yer jürek bereu oyındağısın estep ketep, oñ qolday batırdıñ ajalına sebepker bolsam, jurtqa qay betemmen qaraymın?
Kenesarınıñ bası yende tepte salbıray tüste. «Bopay men Janaydar batırdıñ köñeldere jaqın» degen ber sıbıstı äldeqalay Künemjannan yestegen. Ol kezde qatınınıñ sözene män bermey «qoyşı, qaydağı joqtı aytpay» dey sal-
ğan. «Sol sıbıs ras boldı-au!» dede ol eşenen. Äytse de Kenesarı qarındası Bopayğa riza. «Abılaydıñ urpağı yemes pe, künäse bar yekenen jurtqa añğartpay sıltau tauıp qutılıp kette».
Artınan halıq arasında:
«Janaydar artıq tudı jatırınan,
Oq tide Janaydardıñ baltırınan,
Ber ayla ölmes janğa bola ma dep,
Attaytın qatın ezdede ata ulınan.
Attaytın ber de qatın tabılmadı,
Töreler tüñelep tur qatınınan!» —
dep öleñge aynalğan bul oqiğa Kenesarını jaman aşulanttı. «Munday qatındardan tuğan ul qaydan batır boladı? Kemde köterede? Rasımen töre tuqımı baqa-şayanğa aynalğalı bara ma? Rasımenen Abılay atamnıñ tüse şın bol-
ğalı tur ma? Bükel qazaq tügel, öz urpağımdı jöndep tülete almaydı yekenmen, qalay Üş jüzge han bolmaqpın?»
Kenesarınıñ oyın tağı ber dauıs bölep jeberde.
— Keşege alıp kelgen tutqın äyelderdeñ eşende töre tuqımdas yeşkem joq pa yeken?
— Bar. Nege bolmasın.
Jasauıl Zeynepte bas yetep yeke-üş jas kelenşekterde alıp kelde. Qara kemper bulardı nege şaqırğanın ayttı.
— Men attayın, — dede Zeynep oylanbastan, — äkem de, bayım da töre tuqımı.
Qoñırquljanıñ jas toqalınıñ bozbalaşılıq qılığı jayınan beraz jurt habardar yede. Beraq közderemen körep, qoldarımen ustamağannan keyen «yel ne aytpaydı, mümken ösek şığar», — dep ündemede. Al Zeynep bolsa qara kemperdeñ sözen oyınşıq körde. «Künäle qatın üstenen attağanğa batır ölse — öle bersen. Mıqtağanı Kenesarı ber jaysañınıñ ajal tapqanı ma, öz obalı özene, tınış jatqan yelde şauıp nese bar... Al alda-jalda... Quday meneñ artımdı bağıp jür deyseñ be, sezbey, körmey qalıp, mına sañdağı jazılıp ketse, jurt qızıqtı sonda körsen. Meneñ adal yemes yekenem altı alaşqa ayan, jurt maqtağan Abılay atamnıñ da aylaker qatınnan aqılı asa almağanın bükel halıq belsen».
Dağdarğan jurt «attasın, attasın» dep Kenesarığa qaradı. Han maquldap basın izede.
Büyrektey bultıñdağan Zeynep, bükel qazaq dereldegen Kenesarıdan qımsınbastan şıtırma köylegeneñ yetegen yeke qolımen joğarı köterde de, aq jebek ıstanınıñ kestele balağın körsete, keşeden bere alğaşqı ret ölemserey közen aşqan Janaydardıñ üstenen «ä, quday!» dep oynaqşi külep attay berde...
Al Janaydardıñ älge köz aşuı yeseneñ kere bastağanı yede. Üş künnen bere esekpen alısqan alıp dene, ber balgerdeñ şöpten estegen şipalı däreseneñ arqasında keselde jeñe bastağan.
Osı sät Zeynepteñ öjet qılığına däl kelde. Janaydar esege qaytıp, yerteñene tel qatuğa jarap qaldı.
Bunı körgen Kenesarı batırınıñ sau qalğanına qanşa quansa, qaraşılar közenşe töre tuqımınıñ abıroyınıñ saqtalıp qalğanına sonşa quandı. Zeynepke äbden riza bop qalğan sultan qas jauınıñ toqalı demey, bostandıq bermek oymen, yerteñene onı Ordasına aldırttı. Üyde Taymas pen äbelğazıdan böten Ağıbay, Buqarbay, Jeke batır, İman bar yede.
— Qoñırqulja qandı kekte jauımız bolsa da äyelene zäber yetkemez kelmede, — dede Kenesarı bostandıqtı Zeynep öze surasın degen nietpen, — qanday telegeñ bar, ayt, beremez.
Han bolsın, qara bolsın, yerkek adamğa tek yerkektek jağınan ğana qaraytın Zeynep, Kenesarıdan han yeken dep qaymıqpadı, oğan jayrañday qarap:
— Şın aytasıñ ba? — dede.
— Şınım. Han yeke aytpaydı.
— Onda... Han qaynım, jalğız ğana telegem bar, — dede yeke bete balbırap, qap-qara bota köze külemdep, — mene Qaraülekten ayırmañız.
Tüsenbey qalğan Kenesarı:
— Ne deyseñ? — dede.
— Mene Qaraülekke qosıñız deymen.
— Qay Qaraülek?
— Özeñezdeñ qulıñız.
Taymas pen äbelğazı keşe İman batır men Janaydar Qoñırquljadan alıp kelgen olja mal-mülekte jurtqa berdey yetep ülesterep bergen. Al tutqın qız-kelenşekterde yeke üyge bölep, «bulardı kemge berude yerteñ şeşemez» dep, ber üyde Batırmurat jegetterene, yekenşe üyde Qaraülekke küzetterep qoyğan. Qara-
ülekke küzettergen üydege Zeynep, yel jatqan kezde «sırtqa şığar» dep küzettege quldıñ mazasın alğan. Mılqau Qaraülek «şaruasın bağana nege betermede yeken» dep aşulansa da, pesken bauırsaqtay tompiğan jas toqaldıñ köñelen qimay, sayğa alıp barğan. Şaruasın beterep bolğannan keyen Zeynep, küzdeñ suıq tünene qaramay, üstendege maqpal şapanın jerge tastap, artında jar jağasında turğan quldı adamğa sanamay ıstanın ayağınıñ uşına deyen tüserep, jılıp aqqan bulaqtıñ mölder suına o jer, bu jeren jua bastağan.
Aylı tün, qarasanına deyen appaq bop aşılğan jas toqaldıñ bökse jağı... Qırıqqa kelgenşe äyel körmey, alıp denese qurısıp mazasın alğan Qara-
ülek äzer şıdap tur. Yerkekteñ menez-qulqına äbden äkke bolğan jas toqal onıñ halene tüsenep özene şaqırıp: «äy, qul, bere kel, mına kebesemde ayağıma kigez» degen. Qaraülek köze qarauıta demen yentege alıp, äzer tayağan. Ar jağında onı sezem jeñgen. Talmausırap ketep, tek bie sauımınday kezde közen äzer aşqan Zeynep, del-sal bop uyalap qalğan denesen maqpal şapanınıñ üstenen kötere almay tağı beraz jatqan. Talay yerkekte körgen Zeynep Qara-
ülekke asa riza boldı. Beraq budan äre quanışqa şıday almaytının sezep, ayaq jağında ün-tünsez tezerlep otırğan Qaraülekteñ buqaday juan moynınan quşaqtap özene tarttı. Sodan keyen qolañsa sasığan beten betene tayap: «mene üyge aparıp tasta» dede sıbırlay söylep. Kön bop qatıp qalğan denesen qorğasınday balqıtqan jas toqaldı Qaraülek jas qozıday bauırına qısa quşaqtap qaraşa üydege böstekke aparıp jatqızğan.
Zeynepteñ nene telep turğanın jaña ğana tüsengen Kenesarı ızadan qara küreñdenep kette, beraq tes jarıp, tel qatpay tömen qaray berde. Keşe ğana töre tuqımınıñ abıroyın saqtap qalğan Qoñırqulja toqalına yende jerkene qaradı. Töre tuqımınan şıqqan äyeldeñ tepte, qaraşı yemes, töleñget yemes, yesekte jürgen qulğa şığamın deuenen artıq masqara bar ma! Han Keneneñ aqsüyektek namısı jüregen ottay örtep, eştey apır-topır boldı da qaldı. Beraq hannıñ aşulı jağdayın Zeynep tüsense de aytqanınan qaytpadı.